‘Zulke gesprekken zouden we vaker moeten voeren’, verzucht een van de deelnemers. ‘Er is toch meer mogelijk dan je denkt’, zegt iemand anders verbaasd.
Er zijn ruim 25 bestuurders en schoolleiders uit po en vo bij het Onderwijs Diner op 24 mei in Restaurant Tuindorp in Hengelo. Onder het genot van een goede maaltijd – bereid door leerlingen van het speciaal onderwijs – wisselen ze ervaringen uit. Goede gesprekken en mooie verhalen. De tijd vliegt voorbij.
Het voorgerecht: kaders en korsetten
Het eerste verhaal is van Leonie Crom-Wagenaar. Ze werkte als directeur bij verschillende vo-scholen in Twente, nu is ze bestuurder van Unicoz in Zoetermeer. Ze hebben daar een nieuw strategisch perspectief ontwikkeld, dat door Jan de Jonge is geschreven. Leonie vertelt kort iets over het proces. Over de lastige vragen die Jan steeds weer stelde. Je zit er soms niet op te wachten, zegt ze, maar ze zijn wel nodig.
Net als kaders. Ook die moeten er zijn, zegt Leonie. Ze geven de richting aan. Maar als ze te smal worden, dan veranderen ze in een keurslijf, waar je uit wilt ontsnappen. Net als een te nauw zittend korset. Een korset kan je ondersteunen en zelfs mooier maken. Maar als hij te strak zit snoert hij je dicht. Dan wordt het een martelwerktuig. Kaders en korsetten werken de verkeerde kant op als ze voortkomen uit onzekerheid. Dit geldt ook voor al de analyses en plannen waar we in het onderwijs zo goed in zijn. Vaak weten we best waar we naartoe willen, maar durven we niet. We mogen best wat meer zelfvertrouwen hebben.
Voor de meeste deelnemers is het een herkenbaar verhaal. We laten ons te veel leiden door verwachtingen van buitenaf die weinig te maken hebben met onderwijs. Het is niet alleen maar zo dat we over te veel zaken verantwoording moeten afleggen, we leggen onszelf ook van alles op. Daardoor wordt er op alle niveaus een enorme controlebehoefte gecreëerd. Dit gaat ten koste van het vertrouwen. We zouden inderdaad meer lef moeten hebben.
Het hoofdgerecht: ruimte en vertrouwen
Het tweede verhaal, door Renate Klokman, sluit hier naadloos op aan. Renate was jarenlang directeur bij Consent in Enschede, sinds een jaar is ze daar bestuurder. Ze schetst een beeld van de onorthodoxe aanpak bij Consent, met begeleiding van Jan de Jonge. Het begon al bij de startconferentie. In plaats van met elkaar te discussiëren gingen gemengde groepjes directeuren, leerkrachten en stafleden ‘de boer op’. Ze vroegen ouders, leerlingen, oud-leerlingen, collega’s, gemeente, kinderopvang, vo en anderen hoe de scholen nóg aantrekkelijker konden worden. Een deel ging gericht op pad, een ander deel sprak in verschillende wijken en dorpen met willekeurige voorbijgangers. Op basis hiervan formuleerden ze concrete verbeterideeën. De prijs voor het beste idee was dat het ingevoerd zou gaan worden.
‘De leerkracht als ambassadeur’ werd gekozen als beste idee. Het leidde tot het Ambassadeursprogramma, onder leiding van een regiegroep die bestond uit ‘competente rebellen’. Renate vertelt over de vismarkt in Seattle, inspiratiesessies, mystery guests en kindgesprekken. En over hoe het er in de regiegroep aan toe ging. Soms chaotisch, met heel veel lol en ook altijd concrete acties aan het eind.
De rol van het bestuur en van de schoolleiding is enorm belangrijk, zegt Renate. Geef ruimte en bied vertrouwen. Alleen als er fouten gemaakt mogen worden kom je verder. ‘Hadden wij maar zo’n bestuur’, fluistert een van de deelnemers. ‘Geef ik eigenlijk zelf altijd wel voldoende ruimte?’ vraagt een schoolleider zich heel eerlijk af.
Het nagerecht: schoolplan nieuwe stijl
Het derde verhaal is dat van Michèle Kraal, directeur van De Welp in Markelo. Ze vertelt eerst iets over het fusietraject van Marcant, BSV en KOMT. Remco Wielens en Jan de Jonge hebben een begeleidende rol vervuld. Ook hier met lastige vragen en een onorthodoxe aanpak.
Michèle herinnert zich de grote bijeenkomst in de Grolsch Veste, waar bestuurders, directeuren, leerkrachten, ouders en leerlingen van de hoogste groepen met elkaar spraken. Ook leerlingen mochten meepraten over de koers van de nieuwe stichting. Dit is vrij uitzonderlijk, maar eigenlijk zou het de gewoonste zaak van de wereld moeten zijn. Immers, onderwijs is er voor de kinderen. Daarom moet je niet over de hoofden van kinderen heen praten over onderwijs, maar samen met kinderen. Misschien weten zij wel het best hoe het onderwijs nóg beter kan.
Daarna geeft Michèle aan hoe het schoolplan van De Welp tot stand is gekomen. De start lag bij het spel Team aan Zet van Expeditie Onderwijs, waar het hele team aan meedeed. Door de pakkende vragen werd iedereen ‘aangezet’. Vaak wordt een schoolplan gezien als een vervelende verplichting die eens per vier jaar moet worden uitgevoerd. Een papieren exercitie waar niemand blij van wordt en die maar zelden leidt tot een betere school voor leerlingen en medewerkers. Het schoolplan nieuwe stijl is een inspirerend perspectief, vertaald in concrete stappen waar je graag mee aan de slag gaat.
Een aantal andere directeuren die met het expeditiespel hebben gewerkt bevestigen dit beeld. En als proef op de som delen Remco en Jan een aantal kaarten uit waarmee ter plekke wordt gespeeld. Het leidt aan de meeste tafels tot diepe, open gesprekken. Voor sommigen smaakt het naar meer.
Expeditie onderwijs: duurzaam ontwikkelen van binnenuit
Op expeditie gaan betekent: niet van bovenaf bepalen wat er moet gebeuren, maar nieuwsgierig met elkaar op onderzoek uitgaan, nieuwe dingen ontdekken en doorvoeren in de dagelijkse praktijk. Geen uitgebreide analyses en plannen maar werkenderwijs ontwikkelen, waarbij denken en doen hand in hand gaan. Je vooral richten op plekken waar energie zit en beweging mogelijk is. Ontwikkeling als een interessant, gezamenlijk avontuur.
Wij hebben daar verschillende ‘tools’ voor ontwikkeld in de vorm van expeditieprogramma’s, expeditiespellen en expeditiesessies. Willen jullie met elkaar een professionele cultuur ontwikkelen, meer gebruikmaken van elkaars deskundigheid, leerlingen écht centraal stellen of ouders beter bij de gang van zaken op school betrekken? Zijn jullie geïnteresseerd in een schoolplan nieuwe stijl of een inspirerend strategisch perspectief? Durven jullie een studiedag, ouderavond, MT-conferentie of personeelsdag op een andere manier vorm te geven?
Meer weten? Neem vrijblijvend contact met ons op: Maartje Zwarteveen (maartje@expeditieonderwijs.nl, 06 – 15 30 21 34 of Jan de Jonge (jan@expeditieonderwijs.nl, 06 – 55 70 64 37).
